Un 'Ronsel' de arte e literatura de vangarda que se iniciou hai cen anos

“Trazar un ronsel a través dun mar de pesimismo e indiferenza". Este era o propósito que se marcaban un fato de mozos que se reunían en Lugo, no Café Español ou no Círculo das Artes, cando fundaron Ronsel, unha revista que contribuíu a introducir as vangardas na creación cultural da Galiza, e cuxa influenza se prolongou ao longo do tempo. O "mar de pesimismo e indiferenza" viña dado polo contexto. A ditadura de Primo de Rivera declarara o Estado de guerra o 14 de setembro de 1923, restrinxiu as liberdades políticas, anulou o sistema de representación, suspendeu as garantías constitucionais e censurou as publicacións da prensa. Catro días despois, publicouse un decreto que prohibía o uso doutra lingua que non fose o castelán. E, no eido cultural, as medidas incluíron a suspensión da revista Nós. Aquel grupo de mozos, que organizaba unha tertulia semanal, xa era coñecido por defender as vangardas nos diferentes campos da creación, unha tarefa sen dúbida complicada naquelas circunstancias. Cando se constituíu a revista, a maioría dos seus membros incorporáronse ao seu cadro de persoal. Ronsel tivo como directores o escritor e xornalista lugués Evaristo Correa Calderón e o debuxante e ilustrador coruñés Álvaro Cebreiro, que acababa de asinar con Manuel Antonio o manifesto vangardista Máis Alá!. O xerente foi Ángel Juan González López (Ángel Johan); o secretario de redacción era Álvaro Gil e o administrador, Carlos Araújo. O equipo de redacción estaba composto por Francisco Luis Bernárdez (Vigo), Euxenio Montes (Ourense), Manuel Antonio (Rianxo), Xesús Bal e Gay (Madrid), Luís Pimentel (Lugo), Xesús Carracedo (Nova York), Domingo Carvallo (Lugo) e Santiago Rodríguez Bonome (Santiago de Compostela). O primeiro número da revista saíu á rúa no mes de maio de 1924, e facía gala dun espírito ecléctico que lle permitía publicar poemas, ilustracións, críticas de arte ou avisos de novidades editoriais, xuntando autores de diferentes xeracións e dando cabida a distintas linguas. Galego, castelán, portugués, catalán e francés atoparon o seu sitio nas páxinas da revista. Entre os colaboradores literarios en galego participaron Ramón Cabanillas, Álvaro Gil, Gonzalo López Abente, Manuel Antonio, Vitoriano Taibo, Antón Vilar Ponte, Johan Vicente Viqueira ou Vicente Risco e Castelao. Moitos deles formaban parte tamén das Irmandades da Fala e do Seminario de Estudos Galegos, e escribían acotío noutros medios afíns ao galeguismo, como A Nosa Terra, Nós ou El Pueblo Gallego. A cultura galega volve do exilio: Xesús Bal e Gay Unha revista ecléctica Ronsel, que no primeiro número xa se definía como "revista ecléctica", acolleu nas súas páxinas textos de autores alemáns como Goethe e Hebbel, traducidos ao galego por Johán Vicente Viqueira, quen tamén verteu ao galego un poema do artista renacentista italiano Michelangelo Buonarroti; ou de Emma Böhm, Albert Sergel e Emma Müllendorf, traducidos ao castelán por Mercedes Pimentel. Tamén notorias novidades en galego foron publicadas pola revista: un dos poemas máis coñecidos de Manuel Antonio, o caligrama "Excelsior" (relacionado cos Caligrammes de Guillaume Apollinaire), apareceu no último número de Ronsel. E as primeiras páxinas do drama O Mariscal, de Ramón Cabanillas e Antón Vilar Ponte, puideron lerse no número 5 da revista antes de ser editado, dous anos máis tarde, pola editorial Lar. Luís Pimentel deuse a coñecer como poeta en Ronsel, onde tiña unha sección fixa titulada "De mi tagebuch" (diario). Os estudosos adoitan considerar determinante na súa decisión de dedicarse á poesía a influencia que exerceu sobre el Correa Calderón -que o puxo en contacto coa obra de grandes autores da altura como Rilke, Rubén Darío, Juan Ramón Jiménez ou Francis James- e, en xeral, o contacto co grupo fundacional. Tamén o compositor e musicólogo Xesús Bal e Gay aproveitou as páxinas de Ronsel para dar a coñecer as novas músicas que xurdían por toda Europa: Debussy, Ravel, Bártok, Falla ou Stravinsky. Manuel Antonio segue vixente 100 anos despois Portugal e máis alá Os editores de Ronsel estaban especialmente atentos ao que sucedía na cultura portuguesa e déronlle un papel especial ao pai do saudosismo, Teixeira de Pascoaes, que publicou numerosos poemas na revista. Mais tamén outros autores lusos como Raul Brandâo, Eugenio de Castro, Alonso Duarte, Maria Leonor Reis ou Américo Durâo apareceron nas páxinas da revista. Tamén se dá noticia de publicacións recentes -como, por exemplo, da revista Seara Nova de Lisboa- e mesmo aparecen imaxes de ilustradores como Cunha Barros. Dos escritores en castelán, cómpre salientar as achegas de Ramón Gómez de la Serna, entre elas varias das súas "greguerías"; Rafael Cansinos Assens, un dos fundadores do ultraísmo; Guillermo de Torre, outro ultraísta destacado; ou de Benjamín Jarnés. En catalán, asinaron poemas Josep Maria López-Picó e Alfons Maseras e, en francés, Émile Malespine. Síntese, concisión e risco Identidade gráfica innovadora Pero ademais, un dos grandes sinais de identidade de Ronsel foi, sen dúbida, a importancia que se lle outorgou á parte visual, tanto no que atinxía ao seu coidado deseño e innovadora tipografía, como no que se refire á elevada presenza de debuxos e ilustracións. Na súa nómina de colaboradores atopábanse artistas como os xa citados Castelao e Cunha Barros, ademais de Castro Gil, Sobrino Buhigas, Casares Mosquera, Amando Suárez Couto, Lacasa e Norah Borges, -irmá de Jorge Luis Borges-, ademais do propio Cebreiro e de Ángel Johán. Ronsel só editou seis números mais a súa influencia deixouse notar durante anos. En 1975 publicouse un número especial que conmemoraba os 50 anos da súa aparición. En 1982, a editorial Sotelo Blanco realizou unha reimpresión de toda a colección e, en 2009, o Centro Ramón Piñeiro fixo unha edición facsimilar que incluía novos estudos que subliñaban, mais unha vez, a importancia da revista para a cultura galega. Castelao en Europa: Cen anos do 'Diario 1921'