Análise feminista da lírica medieval e as músicas populares contemporáneas

Hai pouco caeu nas miñas mans un artigo publicado nunha revista de letras no que se abordaban supostos paralelismos entre o regetón e as cantigas de amigo. Fóra do interese que o artigo ou as referencias musicais nel mencionadas poidan ter, a súa lectura deu para reflexionar sobre os estereotipos de xénero que, en xeral, manexa a historia da literatura e a necesidade de facer un achegamento, desde unha perspectiva feminista, á lírica medieval en conexión con certos xéneros da música popular contemporánea. En xeral, a percepción que temos da muller a través da literatura responde a un tópico produto dun esquema patriarcal que, lonxe de mudar co paso dos séculos, segue moi arraigado na transmisión dos valores que enmarcan as calidades que da muller se agardan. Ese marco de referencia patriarcal establece unha determinada forma de ordenar a nosa existencia, mediante códigos a través dos que as mulleres son convenientemente cousificadas, na obriga absoluta do agrado. De tal xeito, elas non teñen individualidade, son todas idénticas e é o desexo masculino o que as singulariza de entre todas as demais. Cantigas de amigo Toda a lírica medieval xoga con estereotipos de xénero acordes coa norma patriarcal do momento histórico e da sociedade na que se desenvolve. Mais a norma pouco evolucionou, por máis que revista outras formas. Segundo o esquema patriarcal, as mulleres pertencen ao ámbito da natureza, da emotividade e do doméstico e o home ao ámbito do público e da razón. Na lírica medieval, a muller ten un papel destacado, pero xeralmente pasivo, e só se manifesta a través dos desexos do home, que son habitualmente a fonte da súa dor. Aínda no caso de que home e muller sufran igualmente, é máis o sufrimento dela, até o punto da sen razón e de tratar de romper as normas de conduta que marcan o seu decoro. É o home, habitualmente, o que reconduce a situación dentro da racionalidade que se lle atribúe. As queixas da amiga non teñen carácter reivindicativo nin transgresor, é o mesmo código misóxino o que as permite, xa que ela se move no campo da emotividade e non da razón. En xeral, na lírica trobadoresca, a muller está no centro pero é un ser estático e é, para o poeta, máis un medio ca un fin. Nas cantigas de amigo ela é paciente, resignada e orienta as súas aspiracións en función dos desexos e intencións do amigo, aceptando o seu destino como algo inmutable. Nas cantigas de amigo ela é paciente, resignada e orienta as súas aspiracións en función dos desexos e intencións do amigo As cantigas de Santa María recollen, polo demais, multitude de estereotipos de corte misóxino e unha visIón moralizante do mundo, onde se codifica até o espazo no que as donas se poden mover, para non caer en deshonra. Mais cómpre, ao tempo, poñer no haber deste corpus lírico o mérito de visibilizar e normalizar moi diferentes tipos de mulleres de toda clase, condición, relixión e oficio, incluso a muller rural, ausente no resto das artes. Polo demais, a metade dos episodios narrados nas cantigas teñen como protagonista unha muller. Nada do afirmado resta, porén, un ápice de beleza e grandeza poética e musical a estas obras mestras da literatura e da música que merecen, de seu, continuar a ser lidas e cantadas. Agora ben, tampouco é preciso falsear o espírito dos textos, que é patriarcal, ou facer lecturas erráticas na busca dunha muller empoderada en conexión con misteriosas forzas da natureza, pois nada escusa a necesidade de facer sempre unha lectura crítica, que nos permita comprobar ata que punto a literatura vén transmitindo unha determinada concepción do mundo, segundo a cal fica claro o papel da muller, o que dela cabe agardar e o que esta acabará, se non se lle ofrecen outras lecturas, asumindo como propio, natural e irremediable. Agrado e submisión No século XXI, as músicas populares seguen a responder ao mesmo esquema, con textos postos en voz de mozas que falan do desexo feminino cando, en realidade, falan dos desexos do home identificados como propios, dentro das máis arraigadas normas do agrado e da submisión. Esta continuidade, nada ten a ver con códigos emancipatorios ocultos tras unha evidente hipersexualización da muller. Trátase da mesma visión moralizante e opresora que remarca a separación que debe existir entre "Av' e Éva", binomio omnipresente nas novas líricas, sobre as que cumpriría igualmente botar unha ollada crítica. Os vellos estereotipos, lonxe de ter mudado, seguen vivos malia que encubertos, iso si, por mensaxes supostamente liberadoras e novos arquetipos, adaptados a sociedades abertas e formalmente igualitarias do século XXI.